Hoe architectuur genezing kan brengen
Oana Bogdan, 05.07.2021
Gezondheid of welvaart? De pandemie plaatst dit vraagstuk nog meer op de voorgrond. Gezondheid ís welvaart! Gezondheid is ook ecologie: onze gezondheid en die van onze planeet zijn één. Om die gezondheid te beschermen hebben we een nieuwe, ‘zorgende’ vorm van architectuur nodig.
Onze samenleving wordt bedreigd door het massale verlies aan biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen. Als we haar de ruimte geven, zal de natuur gezonde bodems, water, lucht, natuurlijke weerstand tegen ziekten en veerkracht tegen klimaatverandering leveren. De natuur is de basis van ons bestaan én onze economie. Zorgen voor welzijn en welvaart betekent zorgen voor de natuur.
De mens kan niet leven zonder natuur, maar ook niet zonder architectuur. Nochtans werd architectuur tot nog toe niet beschouwd als een vorm van zorg. Ondanks haar fundamentele functie om mensen te beschermen tegen de elementen, wordt architectuur veeleer gekoppeld aan de idee van het ‘onafhankelijk genie’ dan aan het begrip ‘zorgzaamheid’. Doorheen de eeuwen overheerste het beeld van de architect als kunstenaar, van oudsher van het mannelijke geslacht, terwijl de idee van de architect als ‘verzorger’ afwezig bleef in het discours.
De architect was niet alleen een blanke, mannelijke kunstenaar, maar bovenal een bedenker van nieuwe, iconische gebouwen. Vandaag leren we dat het meest duurzame gebouw datgene is dat je niet hoeft te bouwen, omdat het al bestaat. Gebouwen die er al staan, moeten we hergebruiken. Dát is zorgende architectuur. Ik denk niet alleen aan beschermde maar aan alle gebouwen. Het hoeft niet te verbazen dat de transformatie door Lacaton & Vassal Architectes et.al. van drie grote sociale woonblokken met 530 woningen in Bordeaux in 2019 werd bekroond met de European Union Prize for Contemporary Architecture – Mies van der Rohe Award. De renovatie werd geprezen voor de radicale verbetering van de ruimte en de levenskwaliteit van de bewoners en voor de gunstige invloed op betaalbaarheid en milieu.
Zorgende architectuur gaat niet alleen over gebouwen, maar ook over de ruimte tussen de gebouwen. Hoe creëer je verblijfskwaliteit? Hoe faciliteer je ontmoetingen tussen mensen? Hoe schep je ruimte? Grond is immers schaars in de stad en mensen, stadsnatuur en biodiversiteit eisen hun plaats op. Een structurele herdefiniëring van grondeigendom is daardoor een noodzakelijke stap. Net als lucht en water zou ook grond niemands privé-eigendom mogen zijn. Privaat grondeigendom leidt niet altijd tot de meest inclusieve en gezonde steden.
Ik zie steden als organismen en zorgende architectuur als een belangrijk onderdeel van een systemisch en mondiaal antwoord, dat onze band met de natuur herstelt, de menselijke soort herpositioneert en haar opnieuw verbindt met natuurlijke ecosystemen. En dat kan alleen door middel van co-creatie waarbij de maatschappij, gemeenschappen, politiek, economie en technologie betrokken zijn. We hebben hiervoor een grote beleidsomslag nodig. Architecten moeten vaardige ‘verzorgers’ worden, die ruimte scheppen voor de natuur, natuurlijke hulpbronnen in stand houden en het welzijn van alle inwoners verzekeren.
Een stad moet immers in staat zijn om aan ieders basisbehoeften te voldoen. Hoewel steden in theorie voor iedereen zijn gebouwd, werden zij in de praktijk meestal door mannen bedacht, gepland en ontworpen. Met een vrouwelijke burgemeester aan boord en een feministische agenda heeft Barcelona de afgelopen zes jaar een grote transformatie op dit gebied doorgemaakt. Zo heeft het initiatief om de openbare ruimte in te richten voor voetgangers, fietsers en groen geleid tot een aanzienlijke vermindering van luchtverontreiniging en autoverkeer, waardoor de stad meer leefbaar werd. Het doel: de levenskwaliteit en -omstandigheden van de buurtbewoners verbeteren door een rationeel beheer van de natuurlijke hulpbronnen en de openbare ruimten, door de actieve deelname van alle betrokkenen en door de strijd aan te binden met ongelijkheid en sociale uitsluiting. Hoe vertaalde Barcelona dat naar de praktijk? In 2016 wordt de ‘superblok’ geïntroduceerd, een territoriale eenheid die kleiner is dan een wijk maar groter dan een woonblok, waar autoverkeer alleen toegestaan is op de perimeter. De stad streeft ook naar minstens 30 procent vegetatie met bladerdak en er heerst grote diversiteit onder de ontwerpers. In Barcelona zijn vrouwen en mannen samen op zoek naar architectuur als geneesmiddel. Laat ons die mindset verderzetten, overal
This opinion is part of a larger 50-visions project launched by Flanders DC.
Date: 05.07.2021